عامل شگفتی گردشگران - عکس پارسی

عامل شگفتی گردشگران

نویسنده: محمود صفادار

آخرین بنای باشکوه عهد صفویه که برای تدریس و تعلیم طلاب علوم دینی ساخته شده است

یک در و هفت هنر

در ضلع شرقی خیابان چهارباغ عباسی بنای باشکوه و نفیسی است که می توان آن را آخرین بنای مهم و عظیمی دانست که در عصر صفویان ساخته شد. این بنا که مدرسه سلطانی و مدرسه مادرشاه نامیده می گردد در زمان سلطنت سلطان حسین آخرین حکمران سلسله صفوی احداث شده است و به جرأت می توان گفت که هیچ یک از آثار موجود در اصفهان به میزان مدرسه چهارباغ (مدرسه سلطانی) جهانگردان و گردشگران خارجی را تحت تأثیر قرار نداده است. وجه تسمیه مدرسه به سلطانی به این علت است که در زمان شاه سلطان حسین ساخته شد و بدین جهت مدرسه چهارباغ نامیده می گردد که در خیابان چهارباغ عباسی واقع شده است و علت آن که مدرسه مادرشاه گفته می گردد این می باشد که مادر شاه سلطان حسین چند کاروانسرا و بازار و سایر نهادهای مالی را وقف این مدرسه نموده است. مدرسه سلطانی (چهارباغ) 8500 مترمربع مساحت و ارتفاع مناره ها 38 متر و به صورت چهار ایوانی است. نمای خارجی عمارت شامل سردری رفیع و باشکوه و زیبا و هفده تاق نمای دو طبقه آجری در اطراف در ورودی خودنمایی می نمایند. سر در ساختمان مزین به کاشیهای ریز و ظریف همراه با مقرنس های پرنقش و نگار و خطوط مختلف است که بخش ورودی بنا را تشکیل می دهد، کتیبه سر در به خط ثلث سفید بر زمینه کاشی لاجوردی است که تاریخ 1122 را بر خود نشان می دهد و از طریق عبدالرحیم جزایری کتابت شده است. دو دهانه سردر با کاشی های فیروزه ای تزئین شده و بر روی دو پایه سنگ مرمری، گلدانی به شکل بسیار زیبا قرار گرفته است. در طرفین سردر دو سکوی بسیار نفیس و عالی وجود دارد. در اصلی مدرسه که با طلا و نقره تزئین شده نمونه شاخص هنر زرگری و قلمزنی است که در دوران صفویه به نهایت تعالی و تکامل رسیده است. این در از طریق عبدالطیف تبریزی ساخته شده و دارای هفت هنر (مطلا، منبت، منیله، نقاشی، خطاطی، زرگری و قابلمه) می باشد. بر دو لنگه چپ و راست این در، به خط نستعلیق بسیار زیبا و به صورت برجسته، اشعاری نوشته شده است، خطاط این اشعار محمد صالح اصفهانی خوشنویس برجسته آن عصر می باشد. زیباترین قسمت مدرسه از نظر کاشیکاری قسمت هایی چون: محراب با کاشی معرق، گنبد از درون و بیرون، هشتی ورودی، ایوان جنوبی و ایوان شمالی می باشد.

یک شاهکار دیگر

در وسط دالان مدرسه سنگاب نفیسی واقع شده است که صلوات بر چهارده معصوم با تاریخ 1110 هجری قمری بر روی آن حجاری شده است.

این سنگاب شاهکار هنر سنگتراشی و خوشنویسی است. ایوان ها و حجره های مدرسه به سمت خیابان چهارباغ زیبا و پر از درخت می باشند و مادی (نهر بزرگ) فرشادی از وسط حیاط بیرونی مدرسه می گذرد. صحن مدرسه چهارباغ نمونه کامل یک معماری با شکوه ایرانی است. حجره هایی که در دو طبقه و در فواصل ایوان های مدرسه ساخته شده اند به سکونت طلاب علوم دینی اختصاص داشته و همچنان دارد. بیشتر این حجره ها دارای نقشه یکسانی می باشند که از یک اتاق نشیمن در جلو و قسمتی به صورت صندوق خانه و در عقب و قسمتی به نام بالاخانه تشکیل می گردد. در جلوی این حجره ها ایوان زیبا و خوش طرحی واقع شده است. تنها یکی از حجره ها دارای تزیینات ساده و مختصری می باشد که گفته شده، شاه سلطان حسین به عنوان طلبه اغلب اوقات، در آن سکونت داشته است. در این حجره گلیمی بافته شده که به تاریخ 1118 هجری قمری موجود است و در اطراف این گلیم نوشته شده است:

فرش این مدرسه که روح فزاست وقف نواب اشرف اعلاءست

در جبهه شمال مدرسه ایوان شمالی با دهانه نسبتاً عریض و ارتفاع زیاد واقع شده است که در جبهه مقابل آن گنبد و مناره های ایوان جنوبی دیده می گردد. کتیبه فوقانی داخل گنبد به خط عبدالرحیم جزایری خوشنویس به نام عصر صفویه می باشد. از دیگر شاهکارهای هنری این بنا منبر دوازده پله مدرسه (این منبر دوازده پله دارد که دلالت بر وجود دوازده امام می باشند و سازنده آن شیعه دوازده امامی بوده) که از سنگ مرمر یکپارچه ساخته شده، از برترین نمونه های هنر حجاری و سنگتراشی آن روزگار است. در کنار این منبر محراب نفیس و بسیار زیبایی واقع شده است و کتیبه محراب و کتیبه افقی داخل گنبد نیز به خط عبدالرحیم جزایری می باشد. شبستان مسقف مدرسه سلطانی که در ضلع شرقی مدرسه واقع شده با درب منبت کاری بسیار نفیسی به محوطه زیر گنبد مربوط می گردد. در این شبستان سه محراب وجود دارد که کتیبه های اطراف آن را محمد مؤمن الحسینی به سال 1118 هجری کتابت نموده است. شبستان دارای ویژگی های شگفت انگیزی است که از آن جمله می توان به نغییر صدا، انتقال صدا و ضد زلزله بودن آن اشاره نمود. این مدرسه دارای کتابخانه کم نظیر و باارزشی بوده که در حمله افغانها نابود شده است. این کتابخانه با کتب بسیار نفیس و کمیاب در اختیار طلاب علوم دین و سایر پژوهشگران و محققین آن روزگار بوده است. البته گفتنی است که پس از یک دوره وقفه، کتابخانه مدرسه چهارباغ بازگشایی مجدد شده و در اختیار طلاب علوم و عموم واقع شده است. کنار ایوان شمالی در سمت راست یک سنگ شاخص وجود دارد که این سنگ در سال 1311 هجری قمری ساخته شده است. این سنگ شاخص ظهر را نشان می دهد که چون طرف غربی سنگ سایه اش معدود گردد ظهر حقیقی تعیین می گردد. و بر روی دو جداره ای آن جهت های شهر اصفهان تعیین شده است. مدرسه سلطانی (چهارباغ) پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران مدرسه علمیه امام جعفر صادق (ع) نام گذاری شد و در حال حاضر از این بنای باشکوه در جهت آموزش علوم دینی و فقه اسلامی استفاده می گردد. این بنا در مجاورت بناهای بی نظیری چون بازار هنر اصفهان، کاروانسرای مادر شاه (مهمانسرای عباسی) قرار گرفته و بر زیبایی و شکوه هر چه بیشتر این بناها افزوده است به طوری که گنبد فیروزه ای مدرسه با سان نگینی فیروزه ای در دل خیابان چهارباغ اصفهان می باشد.

منبع: نشریه اطلاعات هفتگی- ش 3403.

منبع: راسخون