چرا مردم در فضای مجازی خشمگین هستند؟ - عکس پارسی

به گزارش خبرنگاران، محمدمهدی فرقانی، روزنامه نگار پیشکسوت و استاد دانشگاه عصر روز دوشنبه (5 آبان ماه) در یک سخنرانی آنلاین با موضوع خشونت در فضای مجازی، از دلایل بروز خشم در جامعه، نمود آن در کنش های مجازی و راهکارهای جلوگیری از تشدید خشونت در جامعه سخن گفت.

او اظهار کرد: خشونت از آغاز بشریت وجود داشته اما شدت و فراوانی آن متفاوت بوده است. در سال های اخیر موضوع خشونت به دلیل سرعت انتشار پیغام های خشونت آمیز، فراوانی و گستردگی این پیغام ها در فضای مجازی و تاثیری که می توانند روی لایه های مختلف اجتماعی داشته باشند، پررنگ تر شده است. یونسکو نیز اخیرا مطالبی را تحت عنوان نفرت پراکنی در فضای مجازی تهیه و عنوان نموده است که نفرت پراکنی مقدمه خشونت ورزی است.

فرقانی در ادامه ضمن ارائه تعاریف مختلفی از خشونت و بیان این نکته که خشونت کلامی مقدمه خشونت رفتاری است، اظهار کرد: این خشونت منحصر به فضای مجازی و رسانه ها نیست و رسانه ها به معنای عام، نه عامل و نه منشأ خشونت هستند و نه در عین حال بی تأثیر و بدون نقش. طبیعتا رسانه در شرایط اجتماعی که در آن حضور دارد عمل می نماید؛ بنابراین در جامعه ای که خشونت رشد و بروز می نماید، رسانه ها نیز خواسته و ناخواسته به بازتاب آن می پردازند. در واقع به طور کلی خشونت نه از رسانه آغاز می گردد و با رسانه خاتمه می یابد، اما تردیدی نیست که رسانه ها می توانند نقش موثری در مهار خشونت یا تشدید آن و در ترویج یا تقبیح آن، داشته باشند.

این استاد دانشگاه با طرح این پرسش که چرا نقش فضای مجازی در ترویج خشونت یا مهار آن مهم است، اظهار داشت: فضای مجازی چند ویژگی مهم و شاخص دارد که می توانند نقش تاثیرگذاری در ترویج یا مهار خشونت داشته باشد. فضای مجازی مقید به زمان و مکان نیست و فضای نامحدودی دارد که در کنار امکان دسترسی خوب و سرعت بالای انتشار و دریافت بازخورد و پنهان بودن شخصیت افراد، از ویژگی های منحصربه فردی برخوردار شده است؛ به عنوان مثال لحظه ای که منتشرنمایندگان پیغام احساس نمایند که بازخوردهای نامناسبی دریافت می نمایند، به راحتی می توانند مطلبشان را حذف نمایند. این ویژگی ها برای کسانی که می خواهند محتوای خشونت آمیز فراوری نمایند، بستر مناسبی را فراهم می نماید. همانگونه که می دانید بعضی از گروه های ستیزه جو و تروریستی همانند داعش به وفور از فضای مجازی برای پیشبرد اهدافشان استفاده کردند.

فرقانی اضافه کرد: نتایج یک نظرسنجی در سال 2018 نشان می دهد که حدود 59 درصد از نوجوانان دنیا به نوعی تحت خشونت سایبری قرار گرفته اند و به همین دلیل هم نگرانی ها برای افزایش ترویج خشونت در فضای مجازی به شدت در حال افزایش است.

او با بیان این نکته که گاهی کنش فردی خشونت آمیز در فضای مجازی بُعد اجتماعی پیدا می نماید و به کنش جمعی تبدیل می گردد که آن موقع خطرناک و نگران نماینده است، اظهار داشت: اگر بخواهیم چرخه ابراز خشونت را در فضای مجازی مورد آنالیز قرار دهیم به این چرخه می رسیم که با یک پدیده خشونت آمیز در جامعه آغاز می گردد و بلافاصله و با سرعت این موضوع در شبکه های اجتماعی بازتاب پیدا می نماید. سپس این بازتاب وسیع تبدیل به یک کنش جمعی می گردد. نمونه های این موضوع در جامعه و کشور ما زیاد بوده است. کنش جمعی ابتدا در فضای مجازی شکل می گیرد و در واقع افراد همدیگر را پیدا می نمایند و با هم همدردی می نمایند که انتها این هم افزایی و همدردی می تواند به یک کنش جمعی تبدیل گردد که گاهی نمود واقعی و اجتماعی نیز پیدا می نماید.

این روزنامه نگار پیشکسوت هتک حرمت، آبروریزی، باج خواهی سایبری، خشونت جنسی یا جنسیتی، قلدری سایبری، تجاوز به حریم خصوصی و ترویج نفرت را از جمله مصادیق ترویج خشونت در فضای مجازی عنوان نمود و ادامه داد: به هرحال خشونت بخشی از فرآیند اعمال قدرت است. این خشونت توسط صاحبان قدرت به نوع دیگری اعمال می گردد و در شهروندان عادی به گونه دیگری نمود پیدا می نماید. به عنوان مثال در جریان بهار عربی کاملا این جریان رخ داده بود.

فرقانی یادآور شد: افراد تصور می نمایند که با عضویت در شبکه های اجتماعی از تنهایی رها می شوند و در نتیجه احساس قدرت و آرامش می نمایند. در این میان باید به این نکته توجه داشته باشیم که ابراز خشم در فضای مجازی داری دو رویکرد است؛ یک رویکرد باور به تخلیه روانی است که در همین زمینه بعضی معتقدند اجازه بدهید افراد در فضای مجازی فریاد بکشند و اعتراض نمایند تا تخلیه و آرام شوند. اما جنبه دیگر بر این باور است که تخلیه خشم در فضای مجازی اثر روانی به دنبال دارد. به این معنی که وقتی محتوای خشونت آمیز را به اشتراک می گذاریم در واقع یک سرایت روانی را به وجود آورده ایم.

این استاد دانشگاه در ادامه با اشاره به دلایل بروز خشم در جامعه، اظهار کرد: وقتی که اخلاق در جامعه کمرنگ می گردد، حریم شخصی انسان ها نادیده گرفته می گردد یا مورد تجاوز قرار می گیرد و ارزش های اجتماعی سقوط پیدا می نماید، خشونت به طور طبیعی از دل آن جامعه زاییده می گردد. وقتی برای هر امر جزئی و زندگی روزمره مردم، قواعد هنجاری یعنی باید و نباید، وضع شده است، خود به خود تخطی از این هنجارها زیاد و خشم درونی در مردم ایجاد می گردد که می تواند به خشونت کلامی و رفتاری تبدیل گردد. در واقع بسترهای سیاسی و اجتماعی بسیار مهمتر از زمینه های روانشناختی، در بروز خشم هستند؛ چراکه در موضوع خشونت می توان با عوامل فردی روبرو شد، اما زمانی که خشم در قامت یک مساله اجتماعی بروز می نماید، دیگر روبروه با آن راحت نخواهد بود.

فرقانی احساس محرومیت را از دیگر عوامل بروز خشم بر شمرد و ادامه داد: احساس محرومیت از خودِ محرومیت بدتر است. محرومیت فقط در حوزه مالی نیست، بلکه در حوزه های اجتماعی و فرهنگی نیز خودش را نشان می دهد. هر نوع احساس محرومیت می تواند خشونت را تشدید کند. همچنین احساس تبعیض و دیده و شنیده نشدن از دیگر عواملی است که می تواند منجر به تشدید خشونت گردد. اینها موضوعاتی است که گاه درباره جامعه ما نیز صدق می نماید. اینکه افراد احساس می نمایند در بحبوحه مسائل رها شدند و دستشان به جایی بند نیست، در شکل گیری خشونت بسیار موثر است.

به گفته وی فقدان یا محدودیت آزادی بیان نیز از دیگر عوامل تشدیدنماینده خشونت است. اگر امکان بیان دیدگاه ها، علایق، نظرات و نقدها در جامعه وجود نداشته باشد، طبیعتا فضای مجازی بهترین پناهگاه برای مردم می گردد.

این مدرس ارتباطات و روزنامه نگاری با بیان اینکه مدیریت یک جامعه ناراضی بسیار سخت تر از یک جامعه راضی است، راه کارهایی برای جلوگیری از افزایش خشونت در فضای مجازی را عنوان و اظهار کرد: مردم باید خودشان پلیس و مراقب خودشان باشند. اگر محتوای خشونت آمیز در فضای مجازی می بینند باید نسبت به آن واکنش استدلالی نشان بدهند. سواد رسانه ای از دیگر عواملی است که می تواند در کنترل خشونت فضای مجازی بسیار موثر باشد. بسیاری از ما می دانیم که بعضی از مطالب منتشر شده در فضای مجازی کاملا جعلی هستند و بعضی هم به صورت هدفمند منتشر می شوند.

فرقانی در بخش خاتمهی سخنانش این نکته را یادآور شد که امروز ما بیش از همواره نیازمند انسانی کردن فضای رسانه ای به جای رسانه کردن زندگی انسانی هستیم.

شرح:

در این گزارش، ابتدا از دکتر محمدمهدی فرقانی به عنوان رییس سابق دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی یاد شده بود که طبق تماس با ایشان، تعیین شد دکتر فرقانی همچنان عهده دار ریاست این دانشکده است.

ضمن عذرخواهی از این استاد علوم ارتباطات و مخاطبان محترم، این عنوان در گزارش اصلاح شد.